(«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 7 шілдедегі № 360-VI ҚРЗ кодексіне сәйкес)

Денсаулық сақтау саласындағы құқықтарды қамтамасыз ету кепілдігі

1. Мемлекет Қазақстан Республикасының азаматтарына кепілдік береді:

1. медициналық көмекке тең қол жетімділік;
2. медициналық көмектің сапасы;
3. дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету сапасы;
4. дәрілік заттардың қолжетімділігі, тиімділігі және қауіпсіздігі;
5. аурулардың алдын алу, салауатты өмір салтын қалыптастыру және дұрыс тамақтану бойынша іс-шаралар өткізу;
6. репродуктивті таңдау еркіндігі, репродуктивті денсаулықты қорғау және репродуктивті құқықтарды сақтау;
7. санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылық.

• Қазақстан Республикасы Қазақстан Республикасының азаматтарында қандай да бір аурулар мен жағдайлардың болуына байланысты кемсітушілік пен стигматизацияның кез келген нысандарынан қорғауға кепілдік береді.

Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтары

1. Қазақстан Республикасының азаматтарының:

1. тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алу;
2. тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде дәрілік заттармен және медициналық бұйымдармен қамтамасыз ету;
3. дәрігер мен медициналық ұйымды еркін таңдау;
4. науқас стационарлық жағдайда емделуде болған жағдайда емдік тамақтануды алу;
5. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өз қаражаты, ұйымдардың қаражаты, ерікті медициналық сақтандыру жүйесі және өзге де көздер есебінен тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінен тыс және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде қосымша медициналық көмек;
6. ақылы негізде медициналық және өзге де қызметтерді алу;
7. уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен айғақтар болған кезде бюджет қаражаты есебінен Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде медициналық көмек алу;

• Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбекке уақытша жарамсыздық фактісін куәландыратын тиісті құжаттарды алу және ұсыну;
• өз құзыреті шегінде мемлекеттік органдардан, ұйымдардан және емдеуші дәрігерден аурудың алдын алу, диагностикалау, емдеу және медициналық оңалту әдістері, клиникалық зерттеулер, өмір сүру ортасының жай-күйін, еңбек, тұрмыс және демалыс жағдайларын, дұрыс тамақтану мен тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қоса алғанда, денсаулыққа әсер ететін факторлар туралы анық ақпаратты өтеусіз және тұрақты алу;
• дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы мемлекеттік органдардан, тәуелсіз сараптама ұйымдарынан және субъектілерден өткізілетін дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың қауіпсіздігі, тиімділігі мен сапасы туралы ақпарат алу;
• медицина қызметкерінің құпиясын құрайтын мәліметтерді қорғау;
• Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларға медициналық көмек көрсету кезінде денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу;
• Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес денсаулық сақтау саласындағы өз құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау;
• Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен медицина және фармацевтика қызметкерлерінің әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану;
• мемлекеттік медициналық сараптаманың қорытындыларымен келіспеген жағдайда тәуелсіз сарапшыларды тарту туралы жоғары тұрған органдарға өтінішхат;
• донор ретінде әрекет ету мүмкіндігі туралы ерікті мәлімдеме;
• осы Кодексте айқындалған тәртіппен транспланттау мақсатында тіндер (тіннің бір бөлігі) және (немесе) органдар (органның бір бөлігі) қайтыс болғаннан кейін олардан алуға келісім не бас тарту туралы ерік білдіру;
• емдеуге және басқа да медициналық араласуларды, оның ішінде профилактикалық екпелерді жүргізуге ақпараттандырылған келісім немесе бас тарту беру;
• қосымша төлем;
• созылмалы емделмейтін ауруларды емдеуде ауырсынуды басу;
• денсаулық жағдайы туралы ақпаратты, оның ішінде медициналық тексерудің нәтижелері, аурудың диагнозы және болжамы, медициналық көмек көрсету әдістері, олармен байланысты қауіп, медициналық араласудың ықтимал түрлері, оның салдары және медициналық көмек көрсету нәтижелері туралы ақпаратты қолжетімді нысанда алу;
• аурулардың алдын алу, санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылық, қоршаған ортаның жай-күйі, орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің адам денсаулығына ықтимал қауіптілігі, тамақтанудың ұтымды нормалары, өнімнің, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігі туралы ақпаратты қоса алғанда, денсаулықты сақтауға ықпал ететін немесе оларға теріс әсер ететін факторлар туралы анық және уақтылы ақпарат алу;
• Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де құқықтар.

• Әйелдер отбасын жоспарлау және денсаулығын сақтау мақсатында Ана болу және қалаусыз жүктіліктің алдын алудың заманауи әдістерін еркін таңдау мәселесін шешуге құқылы.

Азаматтардың ана болуды қорғау құқығы қамтамасыз етіледі:

1. репродуктивті жастағы әйелдерді медициналық тексеруден өткізу, динамикалық бақылау және сауықтыру;
2. ауру баланы күту жөніндегі стационарға түскен кезде әйелдердің репродуктивті денсаулығына және баланың денсаулығына тікелей әсер ететін негізгі ауруларды медициналық айғақтар бойынша емдеу арқылы жүзеге асырылады.

Балалардың құқықтары

1. Осы Кодекстің жоғарыда көзделген құқықтардан басқа, әрбір бала мыналарға құқылы:

1. Денсаулық сақтау жүйесінің заманауи және тиімді қызметтерін және ауруларды емдеу және денсаулықты қалпына келтіру құралдарын пайдалану;
2. Денсаулық сақтау саласындағы білім;
3. профилактикалық медициналық тексерулер және динамикалық бақылау, емдеу, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету, сауықтыру және вакцинация;
4. уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен сауықтыру және ұйымдастырылған демалыс кезеңінде медициналық көмек көрсету;
5. оның физиологиялық ерекшеліктері мен денсаулық жағдайына сәйкес келетін және оған қолайсыз факторлардың әсерін болдырмайтын жағдайларда санитарлық-гигиеналық ағарту, оқыту және еңбек;
6. оқуға түсу және жұмысқа орналасу кезінде тіркелген жері бойынша тегін негізде денсаулық жағдайы туралы медициналық құжаттаманы алу;
7. денсаулық жағдайы туралы ақпаратты оған қолжетімді түрде алу;
8. салауатты өмір салты мен дұрыс тамақтану, темекі шегудің, заттарды қолданудың зияны туралы қол жетімді түрде ақпарат алу;
9. репродуктивті денсаулықты сақтау туралы ақпаратты қолжетімді нысанда алу;
10. паллиативтік медициналық көмек алу.

• Он алты және одан жоғары жастағы кәмелетке толмағандар ата-аналарының немесе заңды өкілдерінің келісімімен жасалатын хирургиялық араласуларды, жүктілікті жасанды үзуді қоспағанда, профилактикалық, консультациялық-диагностикалық көмек көрсетуге ақпараттандырылған келісімге немесе бас тартуға құқылы.
• Стационар жағдайында бес жасқа дейінгі балаларды, сондай-ақ дәрігерлердің қорытындысы бойынша қосымша күтімге мұқтаж егде жастағы науқас балаларды емдеу кезінде анасына (әкесіне) немесе бала күтімін тікелей жүзеге асыратын өзге адамға онымен бірге медициналық ұйымда болу мүмкіндігі беріледі және оған сәйкес еңбекке уақытша жарамсыздық парағы немесе анықтамасы беріледі. Қазақстан Республикасының заңнамасымен.

Баланың емізетін анасы өмірінің бір жылына дейін медициналық ұйымда бала күтімі бойынша болудың барлық кезеңіне тегін тамақпен қамтамасыз етіледі.

• Амбулаториялық және стационарды алмастыратын жағдайларда бес жасқа дейінгі балаларды, сондай-ақ дәрігерлердің қорытындысы бойынша қосымша күтімге мұқтаж егде жастағы науқас балаларды емдеу кезінде анасына (әкесіне) немесе бала күтімін тікелей жүзеге асыратын өзге адамға заңнамаға сәйкес еңбекке уақытша жарамсыздық туралы парақ немесе анықтама бере отырып, онымен бірге болу мүмкіндігі беріледі Қазақстан Республикасының
• Мамандандырылған медициналық көмекті, медициналық оңалтуды, сондай-ақ паллиативтік медициналық көмекті стационарлық жағдайларда алу кезеңінде мектеп жасындағы балалардың білім беру саласындағы уәкілетті органмен бірлесіп уәкілетті орган айқындаған тәртіппен үздіксіз білім алуға құқығы бар.

Балаларға медициналық көмек көрсететін денсаулық сақтау ұйымдары ойын ойнауға, демалуға және тәрбие жұмысын жүргізуге жағдай жасайды.

• АИТВ-инфекциясын жұқтырған мүмкіндігі шектеулі балалардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес білім беру, денсаулық сақтау ұйымдарында тегін медициналық-педагогикалық түзету қолдауын алуға құқығы бар.

АИТВ-инфекциясын жұқтырған балалардың балалар үйлерінде және өзге де денсаулық сақтау және білім беру ұйымдарында болуға құқығы бар.

АИТВ-инфекциясын жұқтырған аналардан туған балалар белгіленген тамақтану нормаларына сәйкес тегін бейімделген сүт қоспаларын алуға құқылы.

• Балаларды балалар үйіне және білім беру ұйымдарына, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдарға орналастыруға медициналық қарсы көрсетілімдердің тізбесін уәкілетті орган бекітеді.
• Жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар және өмірлік қиын жағдайдағы балалар үш жасқа толғанға дейін уәкілетті орган белгілеген тәртіппен мемлекеттік медициналық ұйымдарда ұсталуы мүмкін.

Қазақстан Республикасы азаматтарының міндеттері

Қазақстан Республикасының азаматтары:

1. денсаулықты сақтауға қамқорлық жасау, жеке және қоғамдық денсаулықты сақтау және нығайту үшін ортақ жауапкершілік;
2. «міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруға жарналар төлеу;
3. профилактикалық медициналық тексеруден, скринингтік зерттеулерден өту;
4. жеке және қоғамдық денсаулыққа қатысты медициналық қызметкерлерді тағайындауды орындау;
5. өз денсаулығын басқару процесіне, оның ішінде созылмалы ауруларды басқару бағдарламаларына қатысу, ауру және оны емдеу әдістері, ықтимал қауіптер мен асқынулар туралы ақпарат алуға мүдделі болу;
6. медицина қызметкерлеріне өз денесінің жеке ерекшеліктері туралы хабарлау;
7. өз денсаулығын және айналасындағылардың денсаулығын қорғау жөніндегі сақтық шараларын сақтау, денсаулық сақтау субъектілерінің талабы бойынша тексеруден және емдеуден өту, медициналық персоналды олардың айналасындағыларға қауіп төндіретін инфекциялық және өзге де аурулардың бар-жоғы туралы хабардар ету;
8. Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласындағы заңнамасын сақтау.

Тексеруден және емдеуден жалтарған жағдайда, АИТВ-инфекциясын қоспағанда, айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулармен ауыратын Қазақстан Республикасының азаматтары осы Кодекске және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мәжбүрлеп тәртіппен куәландырылады және емделеді.

Қандастардың, шетелдіктердің, азаматтығы жоқ адамдардың және өзге де адамдардың құқықтары мен міндеттері

1. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын қандастардың, босқындардың, сондай-ақ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан Республикасының азаматтарымен тең дәрежеде тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға құқығы бар.
2. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында немесе Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, пана іздеп жүрген адамдардың уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша және көлемде айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулар кезінде тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға құқығы бар.
3. Қандастар, босқындар және баспана іздеп жүрген адамдар, Қазақстан Республикасының аумағында жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар денсаулық сақтау саласында Қазақстан Республикасының азаматтары сияқты міндеттерді атқарады.

Пациенттердің құқықтары

1. Осы Кодекстің 12-тарауында көрсетілген құқықтардан басқа, пациент:

1. профилактика, диагностика, емдеу процесінде лайықты қарау, өзінің мәдени және жеке құндылықтарына құрметпен қарау;
2. медициналық көмек қандай да бір кемсітушілік факторлардың ықпалынсыз тек қана медициналық критерийлер негізінде айқындалатын кезектілікте;
3. шұғыл және шұғыл көмек көрсету жағдайларын қоспағанда, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық көмек көрсететін дәрігерді немесе медициналық ұйымды таңдау, ауыстыру;
4. медициналық ұйымда аудио — және (немесе) бейнебақылау және жазу жүргізіліп жатқандығы туралы хабарлау;
5. медициналық технологияның қазіргі деңгейі мүмкіндік беретін дәрежеде азапты жеңілдету;
6. ақпарат алу (ықтимал тәуекел мен артықшылықтар, ұсынылатын және баламалы емдеу әдістері туралы деректер, емдеуден бас тартудың ықтимал салдары туралы мәліметтер, диагноз, болжам және емделушіге қолжетімді нысандағы емдеу іс-шараларының жоспары туралы ақпарат, сондай-ақ оны үйіне шығару немесе басқа медициналық ұйымға ауыстыру себептерін түсіндіру) және өз денсаулығының жай-күйі туралы тәуелсіз пікір және консилиум өткізу;
7. көру және (немесе) есту қабілеті бұзылған адамдар үшін; тағайындалатын дәрілік затқа; оған медициналық қызмет көрсететін медицина қызметкерлеріне қолжетімділігін ескере отырып, өздерінің құқықтары мен міндеттері, көрсетілетін қызметтер, ақылы қызметтердің құны және қосымша төлем мөлшері, оларды ұсыну тәртібі туралы ақпарат алу;
8. емдеу-диагностикалық рәсімдерді жүргізу кезінде оқу процесіне қатысудан, сондай-ақ үшінші тұлғалардың қатысуынан бас тарту;
9. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де құқықтар.

• Пациенттің құқықтары туралы ақпарат медициналық ұйымдардың көрнекі үгіт-насихат орындарында орналастырылады.
• Медициналық көмек пациенттің медициналық көмек алуға ақпараттандырылған келісімін алғаннан кейін көрсетіледі. Инвазиялық араласулар кезінде пациенттің ақпараттандырылған келісімі уәкілетті орган бекіткен нысан бойынша жасалады.
• Науқас денсаулық жағдайы туралы ақпарат беруі керек адамды тағайындай алады. Денсаулық жағдайы туралы ақпарат пациенттен оның денсаулық жағдайын ескере отырып жасырылуы және пациенттің жұбайына (зайыбына), оның жақын туыстарына немесе заңды өкілдеріне хабарлануы мүмкін.
• Пациенттердің құқықтарын қорғауды мемлекеттік органдар, Денсаулық сақтау ұйымдары, Қоғамдық бірлестіктер өз құзыреті шегінде жүзеге асырады.

Пациенттердің міндеттері

1. Осы Кодекстің 12-тарауында көрсетілген міндеттерден басқа, пациент:

1. денсаулықты сақтау және нығайту үшін шаралар қабылдау;
2. медицина қызметкерлерімен қарым-қатынаста құрмет пен әдептілік таныту;
3. ауруды диагностикалау және емдеу үшін қажетті барлық ақпаратты дәрігерге хабарлау; медициналық араласуға келісім бергеннен кейін медицина қызметкерлерінің тағайындауларын мүлтіксіз орындау;
4. ішкі тәртіп ережелерін сақтау және медициналық ұйымның мүлкіне ұқыпты қарау, медициналық көмек алу кезінде медициналық қызметкерлермен ынтымақтасу;
5. диагностика және емдеу процесінде, сондай-ақ айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулар туындаған не оларға күдік туындаған жағдайларда медицина қызметкерлерін өз денсаулығының жай-күйінің өзгергені туралы уақтылы хабардар ету;
6. басқа пациенттердің құқықтарын бұзатын әрекеттер жасамау;
7. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де міндеттерді орындау.

• Осы баптың 1-тармағының 2), 3) және 5) тармақшаларында көрсетілген пациенттердің міндеттері науқас баланы стационарда күтуді тікелей жүзеге асыратын ата-аналарға немесе өзге де адамдарға қолданылады.

Медициналық көмектен бас тарту құқығы

1. Осы Кодекстің 137-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, пациенттің немесе оның заңды өкілінің медициналық көмектен бас тартуға құқығы бар.
2. Пациентке немесе оның заңды өкіліне медициналық көмектен бас тартқан кезде медицина қызметкері пациентке немесе оның заңды өкіліне қол жетімді нысанда ықтимал салдары туралы түсініктеме береді.
3. Ықтимал салдарын көрсете отырып, медициналық көмектен бас тарту медициналық құжаттарда, оның ішінде электрондық форматта жазумен ресімделеді және пациент не оның заңды өкілі, сондай-ақ медицина қызметкері қол қояды.
4. Пациент не оның заңды өкілі медициналық көмектен бас тартуға қол қоюдан бас тартқан жағдайда бұл туралы медициналық құжаттамада, оның ішінде электрондық форматта тиісті жазба жүзеге асырылады және медицина қызметкері қол қояды.
5. Кәмелетке толмаған не әрекетке қабілетсіз адамның заңды өкілдері аталған адамдардың өмірін сақтап қалу үшін қажетті медициналық көмектен бас тартқан кезде медициналық ұйым олардың мүдделерін қорғау үшін қорғаншылық және қамқоршылық органына және (немесе) сотқа жүгінуге құқылы.

Пациенттің келісімінсіз медициналық көмек көрсету

1. Пациенттің келісімінсіз медициналық көмек көрсетуге адамдарға қатысты жол беріледі:

• өз еркін білдіруге мүмкіндік бермейтін шок, коматозды күйде;
• айналасындағыларға қауіп төндіретін аурулармен;
• ауыр психикалық бұзылулармен (аурулармен);
• әлеуметтік қауіпті әрекет жасаған психикалық бұзылулармен (аурулармен).

1. Осы Кодекстің 78-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, кәмелетке толмағандарға қатысты медициналық көмек көрсетуге келісімді және сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдар үшін Келісімді олардың заңды өкілдері береді.
2. Осы баптың 1 – тармағында көрсетілген адамдарға қатысты келісімінсіз медициналық көмек көрсету туралы шешімді консилиум қабылдайды, ал консилиумды жинау мүмкін болмаған кезде-медициналық ұйымның лауазымды адамдарын кейіннен хабардар ете отырып, тікелей медицина қызметкері қабылдайды.
3. Пациенттің келісімінсіз медициналық көмек көрсету осы баптың 1-тармағында көзделген негіздер жойылғанға дейін жалғасады.

Медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандарттарын әзірлеуге қойылатын талаптар

1. Медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандарты-Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сәйкес медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру процестеріне қойылатын талаптар мен қағидаларды белгілейтін нормативтік құқықтық акт.
2. Медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандарты аурулардың (қызметтердің) бейіні бойынша әзірленеді және мынадай талаптарды қамтиды:

• Жалпы ережелер;
  • медициналық көмек көрсететін ұйымдардың құрылымы;
  • медициналық көмек көрсететін ұйымдар қызметінің негізгі міндеттері мен бағыттары;
  • медициналық көмек көрсетудің деңгейлері, түрлері, нысандары мен шарттары бөлінісінде оны көрсету тәртібі;
  • қызметкерлердің ұсынылатын штаты;
  • медициналық бұйымдармен жабдықтау;
  • ауру (қызмет) профилінің ерекшеліктерін ескере отырып, басқаша.

• Медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандарттарын уәкілетті орган әзірлейді және бекітеді.